برگزاری دوره تربیت پژوهشگر فقه پزشکی، به جهت آشنایی هرچه بیشتر طلاب با موضوعات نوین پزشکی اقدام به برگزاری بازدید از بیمارستان پیوند اعضاء منتصریه مشهد در روز پنج شنبه ۱۷ آذر ماه ۱۴۰۱ نمود. در این بازدید دکتر خالقی مسئول تیم پیوند اعضاء بیمارستان منتصریه به تبیین ماهیت مرگ مغزی و شرایط گرفتن عضو از بیماران مرگ مغزی و پیوند به بیماران دیگر را تبیین کردند.

ایشان ابتدا به بررسی تاریخچه این موضوع در ایران و جهان پرداختند: در سال ۱۹۶۳ اصطلاح مرگ مغزی وارد ادبیات پزشکی جهان گردید و از سال ۱۹۸۰ متخصصان متوجه شدند که اعضاء فرد مرگ مغزی برای دیگر بیماران قابل استفاده است. پس از انقلاب ابتدا پزشکان متخصص با مشکل فقهی برای انجام این گونه عمل ها مواجه بودند تا در سال ۱۳۶۸ با استفتاء دکتر فاضل، وزیر وقت بهداشت از محضر امام خمینی (ره) راه برای پیوند اعضاء هموار گردید. در سال ۱۳۷۹ نیز به صورت قانون تصویب گشت و بیمارستان ها مجاز به پیوند اعضاء از بیماران فوت شده با مرگ مغزی با شرایط مندرج در قوانین شدند.

پرسش مهم این است که آیا مرگ مغزی مرگ است یا مرگ قلبی؟ در ژاپن همچنان مرگ قلبی ملاک است و اهداء اعضا نیز آنچنان رایج نیست و انجام نمی شود. مفهوم مرگ مغزی مفهومی علمی است و معنای آن توقف دائمی و غیرقابل برگشت فعالیت مغز است. در واقع در یک تقسیم بندی کلی هر سه بخش مغز باید از کار بیافتند. علت مرگ مغزی می تواند هر عاملی باشد که مانع رسیدن خون کافی به مغز برای فعالیت گردد. این مشکل در خون رسانی برای چند دقیقه هم کافی است تا فرد را به مرگ مغزی نزدیک کند. پس از نرسیدن خون به مغز، مانند هر عضو دیگر که پس از آسیب دیدن متورم میشود، سلول های مغزی نیز متورم گشته و بر اثر فشار بالا خون رسانی بطور کامل قطع میگردد. در این مرحله سلول ها دیگر توان حفظ بافت مغزی را ندارند و این بافتها از بین میروند؛ در واقع مغز از هم می پاشد و مرگ مغزی اتفاق می افتد.

این ماهیت مرگ مغزی است. اما برای یقین حاصل کردن از انجام این اتفاق جهت پیوند عضو، مراحل سخت گیرانه ای باید طی شود تا مجوز نهایی برداشت عضو صادر گردد. تست های مختلفی بر روی فرد انجام می شود. این تست ها عملکرد هر بخشی از مغز را شامل می شود. شرط اصلی برای تحقق مرگ مغزی برگشت ناپذیر بودن آن است. این شرایط توسط چهار پزشک متخصص باید احراز گردد.

نکته مهم این است که باید بدانیم مرگ مغز با اغماء یا کما متفاوت است. در کما جریان انتقال خون به مغز به طور کامل قطع نمی شود لذا احتمال احیاء بیمار وجود دارد ولی در مرگ مغزی امکان برگشت منتفی است. همچنین از سوالاتی که بسیار پرسیده می شود و این شبهه را مطرح می کند که بیمار مرگ مغزی قوت نکرده است، ضربان قلب بیمار پس از مرگ مغزی است. این ضربان حاصل بخش خاصی در خود قلب است که فارغ از فرمان مغز به ایجاد انبساط و انقباض قلب می پردازد. بنابراین دلیلی بر زنده بودن یا امکان احیاء مرگ مغزی نمی باشد.

فرآیند پیوند اعضاء و هموار شدن راه قانونی و فقهی برای انجام این عمل ها باعث نجات جان بسیاری از هموطنان مان گردیده است. یک بیمار مرگ مغزی می تواند تا ۸ عضو مانند کلیه، کبد، قلب و ریه و تا ۵۰ بافت سلولی مانند قرنیه، پوست و دریچه قلب را اهدا کند. این بافت ها توان نجات برخی بیماران از معلولیت ها و یا حتی نجات جان آنها را نیز دارد.